Trakya- Paşaeli Cemiyeti Ankara Heyeti Faalesi' nin kurulması.

Mustafa Kemal'in Batı Trakya Politikası.
United Telgraph muhabirine demeç:
"...Ezici bir Türk çoğunluğuna sahip olan Batı Trakya'ya gelince, bu bölgenin geleceğini tayin için halk oyuna başvurulmasını kabul ederiz."

Genelkurmay Başkan Vekili Fevzi (Çakmak) Paşa' nın Doğu ve Batı Trakya'da yapılacak faaliyetleri düzenleyen bir direktif vermesi.
Direktifin Batı Trakya ile ilgili kısımları:

• Batı Trakya ve Makedonya bölgesinde fiili hareketleri ve ayaklanmayı, bağımsız olarak Fuat (Balkan) Bey idare edecek ve çalışmalarını planlama ve uygulamada tamamen serbest olacak.

• Trakya heyetine verilen ödeneğin büyük kısmı Fuat Bey' e tahsis edilecek (5.000 lira verilir).

• Yunan silahlı kuvvetleri, mümkün olduğu kadar, Anadolu dışında tespit ve meşgul edilecek.

• Bunu sağlamak için, Bulgarlarla da işbirliği ile çok sayıda çete kurulacak, çetelerle baskın ve tacizler yapılacak.

• Yunan idaresi yerine, yerli halkın kurduğu muhtar bir hükümet idaresi propaganda edilecek.

TBMM. Hükümeti'nin Batı Trakya'daki mücadele hareketine ayda 1500 lira ödenek göndermeye başlaması (Harcama yetkisi Fuat Balkan'dadır).

Fuat Balkan'ın, Batı Trakya'daki Yunanlılara Bulgaristan üzerinden akınlara başlaması.
Akınlarla trenler havaya uçuruldu; köprüler, tüneller, demiryolları, telgraf hatları tahrip edildi; Rum köylerine ve askeri konvoylara baskınlar yapıldı. Bunu karşısında Yunanlılar, bölgenin kontrolünü sağlayabilmek için daha fazla kuvvete ihtiyaç duydular ve 3 tümeni buraya bağladılar. Böylece Batı Trakya'daki mücadele, Anadolu'daki Milli Mücadele'ye katkı sağlamış oldu.

Bulgaristan'ın Cenova Konferansına bir muhtıra göndererek, Ege Denizi'ne bir çıkış yeri istemesi ve Trakya'ya muhtariyet verilmesini tavsiye etmesi.

İstanbul'da Garbi Trakya Müdafaai Hukuk Cemiyeti'nin kuruluşu.
Amacı, Meriç ile Ustruma nehirleri arasında kalan bölgenin geleceğinin, halkın oyuna başvurularak belirlenmesini sağlamak.

Batı Trakya Müdafaai Hukuk Cemiyeti'nin Ankara Hükümeti'ne muhtırası:
"Batı Trakya'nın geleceği halkının oyuna başvurarak belirlenmelidir. Bu bölgede Koşukavak, Eğridere, Kırcaali, Sarı Şaban kazalarında Türk'ten başka bir unsur yoktur. Gümülcine, İskeçe, Ahiçelebi, Drama, Kavala, Nevrekop'da da yüzde seksenden fazla yoğun bir Türk çoğunluğu vardır. Meriç'le Ustruma arasındaki Türk çoğunluğu yüzde yetmişi bulmaktadır. Toprağın yüzde seksen beşi Türklerin elindedir. Misaki Milli Batı Trakya'yı unutmamıştır...Milli Hükümet, Batı Trakya için nüfuzunu daha fazla kullanmalıdır."

Batı Trakya Müdafaai Hukuk Cemiyeti'nin Cenova Konferansı'na (10 Nisan- 19 Mayıs İtilaf devletleri dışişleri bakanları toplantısı), bir muhtıra göndermesi.

" Batı Trakya'nın kuzeyinin Bulgarlara, güneyinin Yunanlılara verilerek bölünmesinin, yüzde yetmişbeşi Türk olan halkın arzu ve isteklerine aykırı olduğu, tarafsız bir tetkik heyeti gönderilmesi."

Trakya Yurdu Cemiyeti'nin kurulması.
Amacı, Trakyalıları ve Trakya dostlarını, Trakya'nın kurtarılması davası etrafında toplamaktır. 22 Ağustos 1922'de Isparta'da da bir şubesi açılır.

30 Ağustos Zaferi üzerine İtilaf devletlerinin ateşkes önerisine, Ankara hükümetinin 1914 hududuna kadar (1915'te Bulgaristan'a bırakılmış olan Meriç batısı, Dimotoka bölgeleri dahil) olan Trakya'nın boşaltılması koşulunu ileri sürmesi (Harita-4).
29 Eylül'deki başka bir cevabi notasında, Ankara bu isteği tekrarlamaz. Doğu Trakya'nın Edirne dahil Meriç Nehri batısına kadar boşaltılmasını ister.
Mudanya ve Lozan Konferanslarında 1914 hududu istenir, kabul ettirilemez.

Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa'nın (Çakmak), Fuat Balkan'a akınların artırılmasını isteyen direktifi.
" Anadolu'da düşmanı mağlup ve perişan ettik...Yunanistan'ın yıkılması için evvelce size yazdığım esaslar içinde daha çok faaliyete geçmeniz uygun olur. Ağustos ödeneğiniz de dahil olduğu halde bütün ödeneğinizi gönderdim. Derhal Batı Trakya'da ve Makedonya'da, her tarafta düşmanın demir yollarına, askeri birliklerine daha çok hücum ve baskınlar yapınız...Çalışmalarınızdan günü gününe ayrıntılı bilgi isterim."

Mustafa Kemal'in Batı Trakya Politikası.
Dail Mail muhabirine İzmir'de demeç:
"Avrupa'da Meriç hududu hattından fazla bir isteğimiz yoktur."

Doğu Trakya'da Yunan işgalinin sona ermesi, Türk idaresine geçişi
20 - 25 Temmuz 1920'de Yunanlıların çok kolay işgal ettikleri Doğu Trakya, tek mermi atmadan Mudanya Ateşkes Antlaşması (11 Ekim 1922) ile kurtarılır.

"Yugoslavya Kralı Aleksandr'ın , Türkiye'ye, Yunanistan'a karşı ikili anlaşma önerisi;
Yunanistan'ın mağlup ve perişan durumundan yararlanılarak Yugoslavya'nın Yunan Makedonyasını, Türkiye'nin Batı Trakya'yı işgalini öngören önerinin Mustafa Kemal tarafından reddedilmesi."

Mustafa Kemal'e yapılan öneri
"Karşımızda kuvvet namına bir şey kalmamıştır. Büyük devletlerin de artık bizim işlerimizle fazla meşgul olmaya niyetleri olmadığı görülüyor. Dolayısıyla fırsattan istifade ederek Batı Trakya'ya girelim ve Selanik'e kadar yürüyelim."

Mustafa Kemal'in Yanıtı:
" Arkadaşlar! Zafere ulaşmak için insan kudret ve takatinin son haddine geldiğimiz alem bilmese bile bizim hiçbir zaman unutmamamız lazımdır. Fakat ben bunun üzerinde fazla duramıyacağım. Size başka bir şey hatırlatacağım . Bilirsiniz ki biz, işe başlarken davamızı "Milli Misak" adı altında toplamış ve aleme ilan etmiştik. Bu ilan, dünyaya karşı bir taahüd mahiyetindedir. Daha ilk adımda verdiğimiz sözü tutmamış bir heyet vaziyetine giremeyiz. Asla hatırdan çıkarmamalısınız; bizimen büyük kuvvetimizi, bugün de yarın da dürüst, açık bir siyaset ve sözlerimize bağlılık teşkil edecektir.

Batı Trakya'da Yunanlılara karşı baskın ve pusuların artması;

• 03 Kasım; Dedeağaç kuzeyindeki Yunan karakollarına baskın.

• 19 Kasım; Kozluköy civarında bir trene baskın ve telgraf hatlarını tahribi.

• 21 Kasım; 3ncü Yunan Tümeni 6ncı Alay bölgesinin basılarak, yaklaşık 500 Yunan askerinin yok edilmesi.

• 22 Kasım; Yedekli- Merhametli arasında demiryolu köprüsü tahribi.

• 26 Kasım; Dedeağaç-Hırka istasyonunda askeri trene baskın; İskeçe- Yassıören'de bir askeri birliğe gece baskını.

• 03 Aralık; Drama civarındaki telgraf hatlarının tahribi.

• 06 Aralık; Drama kuzeyinde askeri birliğe baskın; Demirbeyli İstasyonu'na baskın.

• 15 Aralık; Dedeağaç bölgesindeki hat muhafızlarına taarruz ve hareket halindeki trene baskın. Serez bölgesinde Yunan birliklerini taciz, ulaştırma hatlarının kesilmesi.

Lozan Barış görüşmelerinde Türk heyetinin;

• Doğu Trakya hududunun 1914'teki hudut olarak belirlenmesini (Meriç batısı, Karaağaç, Dimetoka, Sofulu bölgelerinin Türkiye'ye verilmesini);

• Batı Trakya'nın geleceği için halkın oyuna başvurulmasını, istemesi.Görüşmelerde her iki istek de kabul ettirilemez

Lozan Barış Konferansı'nda; İngiliz delegesinin, gündem dışı olarak, Türkiye ile Yunanistan arasında nüfus mübadelesi konusunu ortaya atması.
İsmet Paşa'nın "eğer bir nüfus mübadelesi yoluna gidilecekse, bu mübadele İzmir ve İstanbul'u da içine almak üzere Türkiye'nin bütün Rum nüfusunu kapsamalıdır." görüşünü savunması. İngiliz delegesinin İstanbul Rum nüfusunun mübadele edilmemesinde ısrarı üzerine, Türk heyetinin de Batı Trakya Türklerinin mübadele dışında tutulmasını istemesi ve bu şekilde karara ulaşılması.

Türk akıncı müfrezelerinin baskın ve pusularını sürdürmesi.

• 10 Ocak 1923; Dedeağaç kilisesi yakınındaki askeri çadırlı ordugaha ateşli baskın, bir trene ateş açılması.

• 18 Ocak 1923; Doğu Trakya'nın Türk kontrolüne geçmesi üzerine buradan göç eden ve Dedeağaç - Durmuşlu köyüne yerleşen Rum göçmenlere taciz ve göçmenlerin kaçırılması.

• 24 Ocak 1923; Gümülcine - Bademli köyündeki askeri barakaların baskınla yakılması, askerlerin öldürülmesi; Kara kasabasındaki 12nci Yunan Tümeni karargahına el bombası ile saldırı.

• 28 Ocak 1923; Demir beyli istasyon bölgesindeki telefon ve telgraf hatlarının tahribi.

• 27 Mart 1923; Meriç kıyısında askeri yığınak yapan kuvvetlerin Gümülcine'deki karargahına top ateşi.

• 04 Nisan 1923; Gümülcine'de daha önce belirlenen hedeflere 35 mermilik top atışı.

• 23 Nisan 1923; Dedeağaç-Gümülcine arasındaki Çobanyolu istasyonu bölgesinde bir tren katarının dinamitle havaya uçurulması; Şapçı Türk köyüne yerleşmiş Rum göçmenlerin uzaklaştırılması.

• 14 Mayıs 1923; Kayacık ve Başkilise köylerine yerleşen 20nci Yunan alayına top ateşiyle baskın.

• 15 Mayıs 1923; Sofulu güneyindeki köylere yerleşen Rum göçmenlerin uzaklaştırılması.

• 20 Mayıs 1923; Yunan askerlerinin gasp ederek Rum göçmenlere verdiği 4.000 koyunun kurtarılması, sahiplerine verilmesi.

• 31 Mayıs 1923; İskeçe bölgesinde, 24ncü Yunan alayının komuta heyetine pusu ve heyetin yok edilmesi.

Mustafa Kemalin Batı Trakya politikası
İstanbul gazetecileri ile İzmit görüşmesinde :
"...Bence Makedonya'dan, Batı Trakya'dan bütün Türkleri buraya getirmek lazımdır. Ve bir daha Avrupa seferi yaparak, oralara gitmeyi düşünmemeliyiz."

Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşanın yapılan hizmetlerden dolayı, Fuat Balkan'ın şahsında, Batı Trakyalılara teşekkür ve takdir mesajı göndermesi:
"Rumeli'deki kardeşlerimizin yabancı boyunduruğundan kurtulma emeli ve vatan severlik duygusuyla etrafınızda toplanarak, aylardan beri mücadele eden kahramanlarımıza, doğu barışının gerçekleşmesi dolayısıyla, vatanın en kalbi şükran ve takdirlerini bildirmeyi bir vazife sayıyorum. T.B.M.M' nin ön inceleme ve onayına sunulan anlaşmanın gerçekleşmesinde, hiç şüphesiz herkesten ziyade O kahramanların hizmet ve gayretleri etkili olmuştur... Yeni Türkiye devletinin temelleri onların, terleri ve kanlarıyla kurulmuş ve sulanmıştır."

Mudanya Mütarekesi sonrasında Doğu Trakya'yı TBMM Hükümeti adına devralan Trakya Fevkalade Komiseri Refet (Bele) Paşanın, Fuat Balkan'a; Batı Trakya'daki mücadelenin durdurulması, milli müfrezelerin dağıtılması, subayların Türkiye'ye gönderilmesi ile Ağustos ayından sonra ödenek gönderilmeyeceğini bildirmesi.
Batı Trakya Muvakkat Hükümeti'nin söndürülmesine, 600 silahlı kişiden oluşan müfrezenin 4 yıllık mücadeleden sonra terhisine başlanması.

Lozan Barış Antlaşması'nın imzalanması
Ankara Hükümeti tarafından Lozan'a giden Türk heyetine verilen direktif :
- Doğu Trakya'da 1914 hududunun elde edilmesine çalışılacaktır.
- Batı Trakya için Misak-ı Milli' nin ilgili maddesi (plebisit ile geleceğinin belirlenmesi ) gerçekleştirilecektir.

Antlaşmanın bölge ilgili sonuçları:

• Batı Trakya Yunanistan'a bırakılır.

• Türkiye'ye Meriç Nehri'nin batısından sadece Karaağaç verilir . Daha önce Meriç Nehrinin 2 Km. doğusundan geçen hudut nehrin talveg hattına kaydırılır.

• Batı Trakya'daki Türkler ,Türkiye ile Yunanistan arasında yapılacak nüfus mübadelesinin dışında tutulur. Ancak görüşmelerde, Mesta-Karasu ile Meriç Nehri arası Batı Trakya olarak kabul edildiğinden, Mesta ile Ustruma Nehirleri arasında kalan Kavala, Drama, Serez bölgelerindeki Türkler mübadeleye tabi olur ve Türkiye'ye gelirler.

Batı Trakya Türklerinin Lozan Barış Antlaşmasına göre statüleri
- Milli değil, dini azınlık statüsündedirler. Antlaşmaya göre adlandırılmaları "müslüman azınlık" tır.
- Hakları, Antlaşma'nın Azınlıkların Korunması bölümünde, 37-45 nci maddelerde belirlenmiştir.
- Özetle:

• Yaşam ve özgürlük hakkı. (md. 38)

• Dini ibadet özgürlüğü. (md.38)

• Dolaşım ve göç hakkı. (md. 38)

• Yuttaşlık hakları ve siyasal haklar. (md. 39)

• Yasalar önünde eşitlik hakkı. (md. 39)

• Kamu hizmet ve görevlerine kabul, yükseltilme, onurlanma, çeşitli meslek ve iş kollarında çalışma hakkı. (md. 39)

• Dilediği dili konuşma hakkı. (md. 39)

• Eşit yurttaşlık hakkı. (md. 40)

• Eğitim, din, hayır ve sosyal kurum alanlarında sınırlı özerklik hakkı. (md. 40)

• Okullarda ana dilde öğrenim görme hakkı; devletin buna kolaylık gösterme yükümlülüğü, azınlığın da okullarda resmi dili öğrenme zorunluluğu. (md. 41)

• Eğitim din ya da hayır işleri için devlet, belediye ve diğer bütçelerden yararlanma hakkı. (md. 41)

• Aile hukuku ve kişisel durumlar ile ilgili sorunların gelenek ve göreneklere göre çözümlenmesi hakkı. (md. 42)

• İbadet yerlerinin, mezarlıkların ve öteki din kurumlarının korunmasını isteme hakkı. (md. 42)

• Vakıf, din ve hayır kurumlarına her türlü kolaylığın sağlanmasını isteme hakkı. (md. 42)

Yunan Hükûmetinin Lozan hukukuna göre Türk azınlığa karşı yükümlülüğü:
Yunanistan; Batı Trakya Türk azınlığının doğum, vatandaşlık, dil, ırk ve din ayrımı yapılmaksızın yaşam ve özgürlüklerinin korunmasını; ibadet serbestliğini; dolaşım ve göç etme özgürlüğünü; yasalar önünde eşitliğini; çoğunluğun yararlandığı siyasi ve sosyal haklardan yararlanmasını; özel hayatta, ticarette, dinde, basın-yayında, kamu organları ile ilişkiler ve mahkemelerde Türkçe'nin serbestçe kullanılmasını; Türklerin yardım, din ve sosyal amaçlı kurumlar ve okullar kurma ve yönetme hakkını; her iki dilde de eğitim veren ilkokullar kurmayı ve dinî kurum ve vakıflar için tam himaye sağlamayı kabul etmiştir.

Lozan Barış Antlaşması'nın imzalanması
Ankara Hükümeti tarafından Lozan'a giden Türk heyetine verilen direktif:

• Doğu Trakya'da 1914 hududunun elde edilmesine çalışılacaktır.

• Batı Trakya için Misak-ı Milli'nin ilgili maddesi (plebisit ile geleceğinin belirlenmesi) gerçekleştirilecektir. Antlaşmanın bölge ilgili sonuçları:

• Batı Trakya Yunanistan'a bırakılır.

• Türkiye'ye Meriç Nehri'nin batısından sadece Karaağaç verilir. Daha önce Meriç Nehrinin 2 km. doğusundan geçen hudut nehrin talveg hattına kaydırılır.

• Batı Trakya'daki Türkler, Türkiye ile Yunanistan arasında yapılacak nüfus mübadelesinin dışında tutulur. Ancak görüşmelerde, Mesta - Karasu ile Meriç Nehri arası Batı Trakya olarak kabul edildiğinden, Mesta ile Ustruma Nehirleri arasında kalan Kavala, Drama, Serez bölgelerindeki Türkler mübadeleye tabi olur ve Türkiye'ye gelirler.

Batı Trakya Milli mücadelesine silahla katılmış 300 kahramana, Bakanlar kurulu kararı ile Edirne ve Kırklareli'nden ev ve dükkan verilmesi, hayat ve geleceklerinin güvenceye alınması.

Batı Trakya Muvakkat Hükümeti üyelerine, İstanbul'dan ev verilmesi.
Hükümet Üyeleri Yunan işgalini reddettikleri için 20 Temmuz 1923'den sonra İstanbul'a gelmek zorunda kalırlar. Mal varlıklarına Yunanlılar el koyar. Tekrar dönüşleri mümkün olmadığı için Fevzi Paşa'nın isteği ile kendilerine gayri menkul verilir.

Batı Trakya'da 1923 nüfus sayımı:

Topraksız Köylüyü Topraklandırma Yasası çıkarılması, sınırlı bir toprak reformu yapılması, reform kapsamında Türklerin elindeki çiftliklerin de kamulaştırılması ve buralara Anadolu'dan gelen Rum göçmenlerin yerleştirilmesi.
Türkiye'nin bu uygulamayı Milletler Cemiyeti'ne şikayet etmesi, İstanbul Rumlarının bazı mallarına el koyması, iki ülke arasında misilleme hareketinin başlamas